Në fshatin piktoresk të Rezevicit në bregdetin malazez, një kompleks me gjashtë vila mund të blihet për tre milionë euro Bitcoin. Në Përçanj, një qytet i vogël në gjirin e Kotorrit, një vilë tjetër është në shitje për 2.2 milionë euro dhe mund të blihet edhe në kriptomonedhë.

Në faqet e internetit të agjencive të ndryshme që ofrojnë mundësinë e blerjes së pasurive të paluajtshme në Mal të Zi duke përdorur kriptovaluta, ofrohen apartamente, vila dhe toka me vlerë miliona të tjera.

Blerësit e pasurive të tilla të shtrenjta të paluajtshme janë kryesisht të huaj dhe sipas Bankës Qendrore të Malit të Zi, lufta në Ukrainë ka rritur numrin e rusëve dhe ukrainasve që janë larguar nga vendet e tyre dhe kërkojnë të përdorin asetet e tyre në kriptovalutë për transaksione, përfshirë blerjet e pasurive të paluajtshme.

Tregu i kriptomonedhave dhe blerja e pasurive të paluajtshme me kriptovalutë nuk janë të rregulluara ligjërisht në Mal të Zi, paralajmëron Banka Qendrore, por pavarësisht rreziqeve të mundshme, ka pasur miliona euro transaksione pasuri të paluajtshme që janë paguar në monedha digjitale.

“Si funksionon e gjitha? Çelësi është besimi, pasi të gjitha pagesat mbështeten te besimi, edhe pse teknologjia blockchain ka një bazë serioze shkencore në algoritmet matematikore”, tha për BIRN Predrag Zeceviç, analist ekonomik dhe kryeredaktor i faqes së internetit Biznis CG.

Rritja e interesit për kriptovalutat në Mal të Zi përkoi me ardhjen në pushtet të kryeministrit aktual të vendit Milojko Spajiç, i cili ishte i përfshirë në tregjet financiare përpara se të hynte në politikë.

Para se të kthehej në Mal të Zi përpara zgjedhjeve parlamentare në gusht 2020, të cilat panë fundin e sundimit 30-vjeçar të liderit veteran Milo Djukanoviç, Spajiç ishte një aksioner burse në Hong Kong, duke tregtuar, ndër të tjera, me kriptovaluta.

Pasi u bë ministër finance në dhjetor 2020, Spajiç njoftoi një gamë të gjerë rregullash të reja që do ta bënin Malin e Zi një “kripto parajsë”, duke përfshirë krijimin e një gjykate ndërkombëtare për trajtimin e rasteve të tilla.

Kjo u desh të vihej në pritje pasi qeveria u rrëzua në pranverën e vitit 2022, por pas zgjedhjeve të reja të kësaj vjeshte ku Lëvizja e tij Evropa Tani fitoi një shumicë dhe Spajiç u bë kryeministër, planet e tij për përdorimin e kriptomonedhave u rikthyen në tryezë.

Në vitin 2022, qeveria i dha nënshtetësinë Vitalik Buterin, bashkëthemelues i blockchain-it Ethereum dhe një guru në qarqet e kriptove, ndërsa Spajiç pretendoi se industria e kriptomonedhave mund të rritet dhe të përbëjë një të tretën e prodhimit ekonomik kombëtar deri në vitin 2025.

Këtë verë, Mali i Zi gjithashtu këtë vit priti një konferencë dy-mujore të kriptomonedhave në resortin luksoz Lustica Bay organizuar nga Spajiç, ku morën pjesë Buterin dhe qindra drejtues, shumë prej të cilëve kombinuan sesionet e konferencës me kredhje në Adriatik.

Banka Qendrore e Malit të Zi, CBCG, tha se sipas kompanive private që vlerësojnë numrin e pronarëve të kriptomonedhave në mbarë botën, siç është shërbimi i transaksioneve në kriptomonedha Triple-A, ka rreth 7,200 pronarë kriptomonedhash në Mal të Zi, afërsisht 1.16 për qind e popullsisë . Kjo shifër e vendos Malin e Zi ndër vendet që kanë një përqindje relativisht të ulët pronarësh kriptomonedhash.

“Megjithatë, ne jemi të vetëdijshëm se në Mal të Zi vitet e fundit, ka pasur individë dhe investitorë të zhvendosur nga vendet që janë ndër dhjetë pronarët kryesorë të kriptomonedhave në nivel global, si Rusia dhe Ukraina, dhe në një masë më të vogël nga Turqia. Si pasojë, kjo dinamikë ka ndikuar në një numër më të madh transaksionesh në kriptovaluta, përfshirë blerjet e pasurive të paluajtshme”, tha për BIRN drejtoria e komunikimit e Bankës Qendrore.

Agjencia e pasurive të paluajtshme Mdrealty me me bazë në Mal të Zi, përmes së cilës pronat mund të blihen duke përdorur Bitcoin, konfirmoi pikëpamjen e bankës, duke deklaruar se blerësit e saj që përdorin kriptovaluta janë të gjithë nga jashtë – nga Rusia, Ukraina, Qiproja, Emiratet e Bashkuara Arabe, Izraeli dhe SHBA-ja.

Mdrealty.me, e cila pretendon se agjentët e saj kanë shitur një pronë që kushton 6,000,000 euro, e cila është paguar në kriptomonedhë, tha se ende nuk ka pasur asnjë qytetar të Malit të Zi që kërkon të përdorë kriptomonedhën në transaksione.

Zeceviç i Biznis CG theksoi se deri pak vite më parë, shitësit e pronave dhe kompanitë e ndërtimit në Mal të Zi nuk ishin aq të prirur të pranonin pagesa për pasuri të paluajtshme në kriptovaluta.

“Tani situata po ndryshon ngadalë”, shpjegoi ai. “Metoda e parë ishte që blerësit të paguanin ndërtuesit për pasuri të paluajtshme në kriptovalutë.” Kjo metodë sheh një kontratë blerjeje të rënë dakord me blerësin, i cili më pas jep udhëzime që kriptomonedha që ai ose ajo përdor si kolateral të konvertohet në euro ose dollarë amerikanë.

“Ky ishte fillimi i përdorimit të kriptomonedhave në tregun e pasurive të paluajtshme. Tani janë regjistruar raste ku i gjithë transaksioni është kryer duke përdorur kripto”, tha Zeceviç.

Kriptomonedhat blejnë makina dhe lopë gjithashtu

Agjencia imobiliare Mdrealty.me tha se ka shumë kërkesa nga klientët për pagesa në monedha alternative.

“Duke ecur përpara, mund të pritet një valë tjetër blerjesh që përdorin kriptovaluta”, tha për BIRN një përfaqësues i agjencisë, i cili kërkoi të mos i përmendej emri.

Raporti i Komisionit Evropian i vitit 2023 mbi përparimin e Malit të Zi drejt anëtarësimit në BE shprehu shqetësime për natyrën e parregulluar të tregut të kriptomonedhave në Mal të Zi.

Por Zeceviç tha se shitjet e pronave në kriptovalutë kanë qenë në rritje pavarësisht shqetësimeve të tilla rregullatore.

“Blerësit janë kryesisht të huaj dhe shitësit janë gjithashtu kryesisht të huaj, megjithëse nuk është e pazakontë që qytetarët malazezë të tregtojnë me kripto, nga veshjet dhe makinat ekskluzive te bagëtitë kur tregtojnë lopë, dhe deri te prona të paluajtshme ekskluzive dhe apartamente”, vuri në dukje ai.

Në vitin 2021, lopa e parë në Mal të Zi u shit përmes platformës digjitale Seljak.me dhe u pagua në Bitcoin. Lopës iu vu emri simbolik Bitkoinka dhe u shit për 0.03 Bitcoin, ekuivalent me 1350 euro.

Zeceviç kujtoi se transaksioni i parë i pasurive të paluajtshme në botë që u pagua në kriptovalutë u zhvillua në vitin 2017, në kryeqytetin ukrainas Kiev, edhe pse në atë kohë nuk kishte rregulla dhe rregullore të qarta për të.

Ai vuri në dukje megjithatë se qeveria malazeze ka vendosur të rregullojë tregtimin e aseteve të kriptove dhe se përgatitjet për legjislacionin janë duke u zhvilluar.

Banka Qendrore kërkon kujdes ndaj kriptomonedhave

Banka Qendrore shpjegoi se kryerja e transaksioneve të biznesit me kriptovalutë nuk është as e ndaluar dhe as e kufizuar në Mal të Zi në këtë pikë. Megjithatë, banka theksoi nevojën për kujdes për shkak të rreziqeve të larta që lidhen me përdorimin e kriptomonedhave, duke përfshirë rrezikun e humbjes së vlerës së kriptovalutave në tregjet e luhatshme, si dhe çështjet e sigurisë dhe rreziqet që lidhen me pastrimin e parave dhe financimin e terrorizmit.

Banka theksoi se nuk ka asnjë bazë ligjore në Mal të Zi për kategorizimin e kriptomonedhave si mjete pagese, para elektronike ose instrument pagese. Ai gjithashtu theksoi se asetet digjitale dhe ofrimi i shërbimeve në lidhje me asetet digjitale, duke përfshirë kriptovalutat, nuk janë të rregulluara në Mal të Zi.

“Transaksionet që lidhen me kriptovalutat janë ende të parregulluara, ndaj mund të kryhen pa kufizime. Kjo do të thotë se këto operacione nuk janë nën juridiksionin e Komisionit të Tregut të Kapitalit (CMC) ose Bankës Qendrore të Malit të Zi (CBCG) dhe nuk ka metoda të përshtatshme për vlerësimin e shumës së transaksioneve të kriptomonedhave në Mal të Zi”, tha CBCG.

BIRN pyeti Komisionin e Letrave me Vlerë, SEC, agjencia e mbikëqyrjes financiare të qeverisë amerikane, nëse po heton ndonjë rast në lidhje me kriptomonedhat në Mal të Zi ose kërkon informacion nga autoritetet malazeze për ndonjë çështje që lidhet me kriptomonedhat, veçanërisht pas hapjes së 5000 kompanive të reja nga rusët dhe ukrainasit në Mal të Zi që nga fillimi i pushtimit të plotë të Ukrainës në vitin 2022. Megjithatë, SEC u përgjigj se nuk komenton ekzistencën ose mosekzistencën e ndonjë hetimi të mundshëm.

SEC i kërkoi Malit të Zi në shtator që të zhvillojë një seancë dëgjimore për një çështje civile në Shtetet e Bashkuara që përfshin një shtetas të kërkuar të Koresë së Jugut, Kwon Do-hyeong, i cili njihet gjerësisht si Do Kwon dhe është quajtur “mbreti i kriptove” nga mediat.

Mali i Zi arrestoi Do Kwon në mars 2023 në aeroportin e Podgoricës për posedim të dokumenteve të falsifikuara. Ai po kërkohet për ekstradim nga Koreja e Jugut dhe SHBA-ja për shkak të akuzave për kryerjen e një mashtrimi shumë miliardë dollarësh në tregun e kriptomonedhave.

Pas arrestimit të tij, Do Kwon gjithashtu u përfshi në një skandal politik në Mal të Zi përpara zgjedhjeve parlamentare në qershor 2023, duke pretenduar se ai kishte pasur një “marrëdhënie investimi shumë të suksesshme” me Milojko Spajiçin, liderin e Lëvizjes Evropa Tani, një mbështetës kryesor i zhvillimi i sektorit të kriptovalutave, i cili tani është kryeministër i Malit të Zi.

Do Kwon pohoi gjithashtu se sipërmarrës të tjerë të paidentifikuar të kriptove financuan fushatën e suksesshme zgjedhore të Lëvizjes Evropa Tani, duke parashikuar përfitime nga “politikat kripto-miqësore”. Spajiç mohoi pretendimet dhe një hetim është në vazhdim.

Pavarësisht interesit të deklaruar të kryeministrit për kriptovalutat, agjencia e pasurive të paluajtshme Mdrealty.me shprehu shqetësimin se një dispozitë në Ligjin e ri të Malit të Zi për Parandalimin e Pastrimit të Parave dhe Financimit të Terrorizmit, i sjellë nga qeveria e udhëhequr nga Spajiçi, do të thotë se “ne ndoshta s’do të mund të jemi në gjendje të kryejmë më gjatë shitje direkt në kriptovaluta”.

Neni 65 i ligjit, i cili u miratua nga parlamenti malazez në fillim të këtij muaji, vendos kufizime për të bërë biznes duke përdorur pagesa në para në dorë për të parandaluar krimin financiar.

“Personat juridikë, kompanitë, sipërmarrësit dhe individët që ushtrojnë veprimtari biznesi nuk lejohen të marrin pagesë ose të bëjnë pagesë në para në dorë prej 10,000 eurosh ose më shumë”, thotë legjislacioni.

Rregulli zbatohet gjithashtu nëse bëhen një sërë pagesash më të vogla për të njëjtin artikull që shtojnë deri në 10,000 euro ose më shumë.

Megjithëse Neni 65 nuk i referohet në mënyrë specifike kriptovalutave, agjencia Mdrealty.me tha se në praktikë, transaksionet e pasurive të paluajtshme duke përdorur monedha digjitale ndoshta do të duhet të kalojnë përmes kompanive të transaksioneve financiare në të ardhmen.

“Ka njerëz që shfrytëzojnë të tjerët”
Në qershor të vitit 2023, në Mal të Zi u zbulua një ATM ilegale kriptomonedhash, duke u mundësuar përdoruesve të konvertonin monedhat digjitale në para të gatshme ose kriptovaluta të tjera. ATM-ja, i gjetur në një vend prestigjioz në qytetin bregdetar të Tivatit, ishte i lidhur me George Cottrell, një shtetas britanik dhe ish-ndihmës i politikanit populist anti-BE, Nigel Farage.

Cottrell ishte vetëdeklaruar më parë fajtor për mashtrim në SHBA në një rast që nuk kishte lidhje me punën e tij në Partinë Pavarësia e Mbretërisë së Bashkuar të krahut të djathtë të Farage, UKIP.

Në Serbi, ATM-të e kriptove funksionojnë legalisht. Por Marko Bogdanoviç nga ECD, pikë këmbimi kriptovalutash në Serbi, shpjegoi se nuk është e mundur të blihen pasuri të paluajtshme me para digjitale. Megjithatë, është e ligjshme shitja e kriptove për dinarë serbë, të cilën ECD-ja e bën si një shërbim shkëmbimi.

“Më pas, me ato fonde, pasi të tatohen, ju mund të blini pasuri të paluajtshme. Në teori, mund të ketë disa shkëmbime, por kjo nuk ndodh në praktikë. Nëse dikush ka një sasi më të madhe kriptovalutash, ai do t’i shesë ato për dinarë dhe më pas do të jetë në gjendje të blejë pasuri të paluajtshme”, tha Bogdanoviç për BIRN.

Ai argumentoi se kriptovalutat nuk janë të rrezikshme në vetvete.

“Kriptovalutat janë shumë të sigurta”, këmbënguli ai. “Ajo që është e pasigurt është se ka njerëz që shfrytëzojnë të tjerët.”

E pyetur nëse ka rreziqe reale në sektorin e tregtimit të aseteve të kriptomonedhave, Banka Qendrore deklaroi se beson se çdo rrezik mund të reduktohet duke përfshirë standardet më të mira në këtë sektor, siç është rregullorja e BE-së MiCA (Markets in Crypto-Assets), pjesë e paketës së masave të bllokut evropian për rregullimin e financave digjitale.

Por banka tha se nuk mbështet prezantimin e zgjidhjeve të shpejta dhe jo të plota rregullatore vendase që mund të çojnë në përshkallëzim të panevojshëm të rrezikut ose të dëmtojnë reputacionin ndërkombëtar të Malit të Zi.

“Jemi dëshmitarë se zgjidhjet e brendshme në vendet përreth nuk kanë dhënë rezultatet e pritura në parandalimin e abuzimeve. Mali i Zi do të jetë vendi i parë jashtë BE-së që do të harmonizojë standardet e tij kombëtare me kuadrin rregullator të BE-së, i cili do të transpozohet në Projektligjin për Asetet Digjitale”, thuhet në CBCG.

Ministria e Financave tha për BIRN se në nëntor 2022 u krijua një grup pune pranë Këshillit të Stabilitetit Financiar, organi më i lartë këshillimor shtetëror që merret me politikat monetare dhe financiare, për të analizuar modelet dhe për të hartuar legjislacionin e aseteve digjitale.

Projektligji për Asetet Digjitale do të rregullojë çështjet e transparencës në emetimin dhe tregtimin e aseteve kripto, kërkesat që lidhen me ofertat publike dhe listimin e aseteve kripto për tregtim në një platformë të tregtimit të aseteve kripto, sipas Ministrisë së Financave.

Ai gjithashtu do të rregullojë kërkesat e miratimit dhe mbikëqyrjes për ofruesit e shërbimeve të përfshirë me asetet kripto, emetuesit e tokenave të lidhura me asetet dhe emetuesit e tokeneve të parave elektronike, si dhe operacionet dhe menaxhimin e tyre, shpjegoi më tej ministria.

Projektligji do të mbulojë çështje që lidhen me mbrojtjen e zotëruesve të aseteve të kriptove gjatë emetimit, ofertës publike dhe listimit për tregtim, mbrojtjen e klientëve të ofruesve të shërbimeve që lidhen me asetet kripto. Ai gjithashtu do të përmbajë masa për të parandaluar tregtimin e bazuar në informacione të privilegjuara, zbulimin e paligjshëm të informacionit të privilegjuar dhe manipulimin e tregut të aseteve kripto – të gjitha që synojnë sigurimin e integritetit të tregut të aseteve kripto, sipas ministrisë.

“Derisa të miratohet një ligj i duhur, i ngjashëm me rregullatoret e tjera të tregut financiar, CBCG po paralajmëron investitorët e mundshëm për rreziqet: investimi në asete kripto mbart karakteristika spekulative investimi dhe asetet kripto nuk mbështeten ose garantohen nga CBCG ose ndonjë institucion tjetër”, paralajmëroi Banka Qendrore.

CBCG paralajmëroi gjithashtu se investimet në kripto nuk janë të siguruara, nuk përfshihen në sistemet e mbrojtjes së konsumatorit dhe nuk mbulohen nga sistemi i sigurimit të depozitave. Nuk ka gjithashtu asnjë institucion publik të caktuar nga i cili të kërkojë mbrojtje ligjore nga humbjet e shkaktuara nga transaksionet ose investimet në asete kripto.

Banka paralajmëroi më tej se natyra e këtij lloji tregtimi, siç dokumentohet në vende të tjera të ndryshme, tregon se është pothuajse e pamundur të parandalohen të gjitha llojet e mashtrimeve të lidhura me kriptovalutat vetëm përmes kornizave ligjore dhe zbatimit të tyre.

Ajo vuri në dukje se mashtrime të tilla variojnë nga përpjekjet për të sulmuar kompjuterët që mbajnë kriptovaluta deri te futja e softuerëve me qëllim të keq ose viruseve. Ekziston edhe fenomeni i prezantimit të kriptomonedhave tek investitorët përmes ofertave fillestare pas të cilave qëndrojnë skemat piramidale, duke rezultuar në humbjen e parave të investitorëve.

“Mjafton të thuhet se për shkak të mashtrimeve me kriptovalutat gjatë dekadës së fundit, mbi 30 miliardë dollarë janë humbur në mbarë botën. Në vitin 2022, u regjistruan numri më i lartë i mashtrimeve me kriptovaluta, duke arritur në 436 incidente, me rreth 12 miliardë dollarë të vjedhura”, tha ajo.

Jo legjislacion nuk do të thotë jo taksa

Nëse pronat e paluajtshme në Mal të Zi po shiten me kriptovaluta, duket se nuk paguhet taksa mbi pronën për shitjet.

Administrata e Tatimeve dhe Doganave e Malit të Zi tha për BIRN se nuk ka marrë asnjë informacion nga njësitë e saj administrative lokale në lidhje me tregtimin e pasurive të paluajtshme duke përdorur kriptovaluta për të cilat të jetë paguar taksa mbi pronën.

Administrata e Pasurive të Paluajtshme dhe Pronës Shtetërore, një agjenci shtetërore që drejton të dhënat kadastrale dhe pronësore, nuk iu përgjigj pyetjeve të BIRN nëse pronat e blera me kriptovaluta janë regjistruar në regjistrin e tokës në Mal të Zi dhe nëse po, si janë regjistruar këto prona.

Radoje Mijuskoviç nga Byroja e Marrëdhënieve me Publikun e Administratës Tatimore dhe Doganore theksoi se arsyeja pse nuk paguhet taksë për marrëveshje të tilla pasurish të paluajtshme është sepse tregtia dhe ofrimi i shërbimeve në lidhje me asetet digjitale nuk është ende i rregulluar në Mal të Zi.

“Kur bëhet fjalë për taksimin e çdo aktiviteti, premisa themelore është se ligjvënësi e ka njohur një aktivitet të tillë si të tatueshëm dhe ka përshkruar metodën e taksimit”, shpjegoi Mijuskoviç. “Deri në miratimin e rregullores së aseteve digjitale dhe transaksioneve të tyre, Administrata Tatimore dhe Doganore nuk mund të ndërmarrë asnjë veprim në lidhje me taksimin.”

Ai tha se Administrata e Tatimeve dhe Doganave shpreson që legjislacioni për rregullimin e aseteve digjitale dhe taksimin e tyre së shpejti të arrijë në parlament, duke lejuar që sektorit të kriptove t’i jepet mbikëqyrja e nevojshme./BIRN