Nga (Hamdi) Erjon Muça
-Për vëllimin e ri me poezi “Një e tretë dashuria”-

Për krijimet e Preç Zogajt nuk është hera e parë që shkruaj. Kjo nuk do të thotë se e njoh plotësisht. Është edhe një monito për të më frenuar që të mos bie as pre e ripërsëritjes as e hipokrizisë. Për këto arsye lexova që në fillim, përkundër zakonit tim, parathënien e Rudolf Markut.

Rudolfin e njoh jo pak si intelektual dhe poet; jam përballur me shkrimet dhe me përkthimet e tij nëpër portale të ndryshme, ku ai publikon jo pak herë. Mirëpo t’a lexosh në letër është tjetër gjë. Rudolfi shkruan se “çdo libër poetik i Preç Zogaj-it vjen si një zbulim i mëtejshëm i poezisë”

Nuk e di përse parathënia e Rudolfit më solli në mendje një frazë të Sainte-Beuve: “Në disa vende fortësohemi, në të tjera squllemi, nuk piqemi kurrë. Është e natyrshme”. Dhe Rudolfi ka të drejtë kur thotë se ka një lloj zbulimi në çdo libër. Diku më i ngurtë, diku më i butë, në krijimtarinë e tij Zogaj mbetet një ëndërrimtar i pashërueshëm. Madje edhe makthet mundohet t’i trajtojë, interpretojë si metafora e një ëndrre që nuk ia doli të ishte e bukur.

Mjafton të lexosh me kujdes poezinë “Apokalips” dhe do zbulosh atë vragën e lotit të derdhur për faj të realitetit të makthshëm, të cilin as ëndrra nuk e zbut dot. Është zbulesa e dëshirës brëndashkatërruese e krijesës njerëzore.

Por le të ndalemi pak dhe të bëjmë një hap pas.
Këtë vëllim Preç Zogaj e titullon “ Një e tretë dashuria”. Çdo kush mund të ketë kënaqësitë apo rezervat e veta.Unë ndjeva një ngacmim, një si sëmbim nga ky titull. Dashuria, nga një ndjenjë e brendshme,- kështu jemi mësuar ta klasifikojmë- del jashtë dhe kthehet në figurë, në trup, në një personazh të dramës; lind, rritet, plaket, por mbetet dashuri dhe mbi të gjitha, si e huaj, pra e tretë, herë komode dhe herë s’komode në raport me dy partnerët. Dhe vështruar nga ky kontekst, duket sikur edhe ai mundimi i madh i Jezu Krishtit, që mundohej t’i shtynte njerëzit të duheshin, merr një tjetër kuptim. Dashuria nuk është brenda njeriut, ajo është një e tretë, mes tij dhe tjetrit, një e huaj, herë e kuptuar, herë e pakuptuar, herë e përqafuar dhe herë e zbuar. Harruar dhe kujtuar njëherazi. Një e dhënë e mirëqenë.

Po si vjen Preç Zogaj në këtë vëllim?
Për mua vjen po ai poet dashurie, që lëkundet, por nuk rrëzohet, që mundet por pa u mundur, që dashuron, por me një tjetër dashuri, i vetëdijëshëm që koha shket, që dashuria evoluon. Është një rrugëtim, pa keqkuptim.

Ndokush mund edhe të pyes se ç’është ky keqkuptim, meqë unë e përdora edhe në titull?

Nga poeti Zogaj kam lexuar edhe vëllime të tjera me poezi, “Ushtrimet e Melankolisë”, “ Fundi, një fëmijëri tjetër ”, “Ngjarje në tokë” dhe ndjej te poezia e tij një lloj lëvizje të brendshme, të njëtrajtshme, të ngadaltë dhe të pandalshme. Preçi është poet i Dashurisë, i asaj që tashmë e quan një e tretë, pa keqkuptime. Gjithnjë i kujdesshëm në krijimet e veta; nuk e mashtron kurrë as lexuesin e as muzën, siç ndodh rëndomtë në këtë lloj poezie, kur poeti, dashje pa dashje, e merr muzën dhe e ngre në qiell, lart, lart, lart, a thua se do t’a bëjë të kapë yjet. Mirëpo kjo u kthehet në bumerang, pasi iluzioni humbet, me ta ulur muzën përdhe. Sado ta ngrejë në ajër poeti muzën e vet yjet janë të pa prekshëm. Ndërsa Preçi, më parë, me atë kujdesin e karakterit të vet, vetëm sa e shkëput lehtshëm nga toka, sa për ta bërë të ndihet disi e papeshë, e barabartë me krijesat eterike. Kjo është forca dhe dhuntia e dashurisë. Për pak çaste apo edhe vetëm një çast ta bëjë njeriu të ndihet i barabartë me perënditë. Ndërsa me moshën, brenda kuptueshmërisë së vet, edhe kjo pezulli e lehtë zhduket. Natyrisht, askush nuk duhet të pretendojë të ruajë po atë forcë rinore në përjetësi. Tashmë mjaftohet me ledhatimin, pa bie në keqkuptimin e ledhatimeve të dhunshme. Jo, i mjafton vetëm ajo prekja si tek cappella sistina: një kontakt me perëndinë.

Jo për gjë, por njerëzimi duket sikur e ka më për kollaj të bëhet pjesë e keqkuptimeve se sa të bëjë kujdes për të kuptuar.

Gjyshja më sjell në ëndërr cigare,
edhe tani që kam paratë e mia,
ka harruar se ka vdekur.

Kjo është mrekullia e kuptimit. Poeti nuk e ka harruar që gjyshja ka vdekur, madje edhe gjyshja e di që nuk është më. Ajo që nuk do t’ia dijë të harrojë është dashuria.
Dhe dashuria ndjen dridhjen e një pengu, qoftë edhe mes bashkëshortësh. Ka melankolinë e humbjes së fëmijërisë të fëmijëve tashmë të rritur.

Dua të citoj sërish Rudolf Markun Në parathënie ai shkruan: “Aq sa duket se e gjithë poezia është një bisedë me veten- veçse pa dijeninë e poetit, në praninë e një audience shumë, shumë më të gjerë”. Jam plotësisht dakord me Rudolfin edhe në këtë pjesë, madje dua të shkoj pak më tej.

Mënyra e paqtë, me të cilën shkruan Preç Zogaj, të bën të ndihesh shumë më afër vetes se sa poetit. Ndjen një lloj çiltërsie, por që nuk është çiltërsi.

Këtu ku jetoj kam pasur mjaft raste të bisedoj për poezinë dhe poetët me disa lexues, dhe kur bie fjala për poezinë dhe unë shpreh pëlqimin tim për Montalen, pjesa më e mirë e tyre thonë se pëlqejnë Quasimodo-n ngaqë e gjejnë më të çiltër.

E pra ajo që lexuesi merr për çiltërsinë e poetit, nuk është çiltërsi, por forca intorspektive e tij: pasqyrë që i reflekton njerëzit të njëjtë. Para së gjithash poeti është njeri, me të plotat dhe të paplotat e veta, me frikën dhe guximin, dhe mbi të gjitha, me dashurinë jashtë, si një të tretë. Kjo e huaj, që ne duam ta mbajmë brenda por që nuk ia dalim kurrë. Poeti, ai i vërteti kupton mes keqkuptimesh, ndërsa lexuesi, edhe padashur keqkupton, por nuk mund të flasë ngaqë ai është si dashuria.

Dashuria nuk flet, vetëm shikon
në pikën ku mblidhen ngjarjet,
që s’mund të ndodhin prapë.
Pisa Itali 12-05-2022