Njeriu është një qenie kulturore, dhe të gjitha ndryshimet nisin apo fuqizohen pikërisht nga mënyra se si i qasemi kulturës. “Pranvera e Pragës” apo “Maji francez”, edhe përse ngjajnë si vazhdimësi e asaj që kish ndodhur më herët në SHBA, Brazil, Meksikë, Itali apo Gjermani, që në fillim të viteve ’60, janë po aq të veçanta për shkak të lidhjes me karakteristikat e secilit vend dhe mënyrës se si pushteti në këto vende iu qas këtyre lëvizjeve.

Por, nëse në këto vende këto lëvizjet vinin si pasojë e të drejtave që kishin fituar shoqëritë, sindiktatat, universitetet, po në Shqipëri, përse kjo lëvizje është kaq e kundërt me lëvizjet në vendet e tjera, sa me aq të drejtë autori e ka përmbledhur me titullin “Antikultura e ’68-s”?

Vetëm kur nis e lexon këtë antropologji kulturore që bazohet në interpretimin zyrtar dhe jo zyrtar të kohës, kupton nxitimin e pushtetit komunist për ta futur në një kurth-rrugëtim gjithë lejimin e atyre që aspironin nga oksigjeni i këtyre lëvizjeve botërore. Nikolla sjell fakte e dëshmi se ishte një kurth i mirëmenduar, i shtyrë natyrisht nga frika e regjimit, që në fund çoi në atë situatë që, Helena Kadare, në librin e saj “Kohë e pamjaftueshme” e quan “një ngjethje mishi”. Është pikërisht rrugëtimi-kurth që çoi drejt Plenumit IV të Partisë, që zyrtarizoi dënimin e elitës artistike, e cila ishte edhe pasqyra ku shoqëria dallonte më shumë nga tiparet e dëshirave për një liri më të madhe, qoftë edhe duke mbetur në idetë socialiste, siç thotë Kundera.

Fragmentarizimi i lëvizjeve, kryesisht lëvizjeve studentore, që kanë vënë gjithnjë në vështirësi qeverisjet, ishte një projekt i fortë europian, pas asaj që u pa në SHBA, sidomos pas pushtimit të universitetit të Columbias nga protestuesit. Autori Albert Nikolla evidenton një detaj shumë interesant, ku rregjimi shqetësohetb pasi ishte shfaqur interesi për lëvizjet në mbarë botën nën frymën e “Pranverës së Pragës”. Ai, përmes dokumenteve, sjell shqetësimin se në Bibliotekën Kombëtare ishte rritur intersi për literaturën e huaj dhe ku alarmi kish ardhur pasi ishin shkelur kriteret për dhënine e kësaj literature.

Evidentimi i ndryshimit të jetës së të rinjve përmes dëshmive të kohës, ku debatet përfshinin pikërisht “temat e ndaluara” deri në atë kohë, sidomos temat e dashurisë, vijnë nga autori si një dëshmi e atij lumi të nëndheshëm kulturor që kish nisur të zgjonte vrullin- një vrull që sistemi e ndali në mënyrë të dhunshme, pra, siç e ka cilësuar Kadare, me “ngjethje mishi”. Dënimi i artisëve dhe shkrimtarëve, që shiheshin si pararoja e ndryshimeve kulturore, ishte thelbi i antikulturës shqiptare, një antikulturë e evidentuar përmes dokumenteve dhe dëshmive nga autori Nikolla.

Ndoshta këto kanë qenë vitet ku edhe “Njeriu i ri”, një studim që autori e ka sjellë kohë më parë, plotësojnë atë fjalëkryq dhune që më pas struku gjithçka që vinte si ndryshim, apo që mund të rrezikonte pushtetin e diktatorit. Madje, autori i kthehet dëshmive mbi fjalimin e ish diktatorit Hoxha në vitin ’67, që mori edhe më shumë fuqi pas ndëshkimit të pashembullt të artistëve.

Autori arrin të ndërtojë një pasqyrë ku gështetohet dhunimi i kulturës dhe besimit, sidomos duke i dhenë edhe më shumë zë “Revolucionit kulturor kinez”, i cili vulosi përmes uniformizimit jo vetëm “Njeriun e ri”, por edhe vdekjen e “të ndryshmes”.

Studimi i Nikollës është një gur i rëndësishëm për këdo që kërkon të kuptojë mekanizmin e regjimeve, e sidomos të diktaturës në Shqipëri, ku padyshim, dhuna kulturore nxjerr në pah kombinim e frikës, terrorit dhe nxitjes së injorancës, si mjet për të kontrolluar bindjet. Një metodologji pushteti që mund të përsëritet nëse nuk e lexojmë si duhet të shkuarën.

(BalkanWeb)