E diela e zgjedhjeve lokale në Turqi, solli një disfatë të madhe për presidentin, Rexhep Taip Erdogan, dhe aleancën e tij në pushtet. Partia qeverisëse për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) dhe partia nacionaliste MHP në koalicion me të, humbën qytetet e mëdha të Turqisë, përballë një opozite që nisi një epokë ndryshimi në nivelin lokal.
Tranzicioni politik në Stamboll dhe Ankara, është i rëndësishëm, për shkak se këto qytete ishin mbajtur që prej vitit 1994 dhe deri më sot nga tradita politike “familjare” e Erdoganit. Humbja në Stamboll, është gjithashtu e ngarkuar me shumë simbolizëm, në kushtet kur ky qytet është i lidhur me ngjitjen e Erdoganit drejt majës së pushtetit politik në Turqi.
Ai hyri në politikën kombëtare, si kryebashkiaku i ri dhe premtues i Stambollit, duke fituar në një garë të ngushtë 25 vjet më parë. Pra, tani çështja është se si një udhëheqës i pamposhtur deri tani dhe lëvizja e tij politike, e ka humbur bazën elektorale, edhe duke qenë në gjendje të konsolidonte pushtetin për një kohë kaq të gjatë.
Shpjegimi i pare, ka të bëjë me gjendjen e ekonomisë turke, e cila në shumë mënyra u dëshmua të ishte “aleatja” më e mirë e demokracisë turke. Zgjedhjet u zhvilluan përkundër sfondit të recesionit ekonomik, i pari në vend në një dekadë.
Familjet, kishin nisur të vuanin pasojat që kriza e monedhës vendase, lira, verën e vitit të kaluar, çoi në një inflacion më të lartë, dhe në uljen e standardeve të jetesës. Ngadalësimi ekonomik, i zbehu perspektivat e punësimit, me papunësinë e përgjithshme që shkoi deri në 14 për qind në nëntorin e vitit të shkuar, dhe papunësinë e të rinjve në 24 për qind.
Ndryshe nga disa institucione autoritare, Turqia nuk është një shtet që mund të mbështetet në të ardhurat e mira, për të blerë besnikërinë politike të qytetarëve të saj. Qeveritë turke, duhet të krijojnë kushtet për një ekonomi tregu mirëfunksionuese dhe të qëndrueshme, në mënyrë që të përmbushin aspiratat e elektoratit.
Çdo largim i gjatë nga parimet e qeverisjes së mirë – që përfshin degradimin e sundimit të ligjit, transparencën dhe llogaridhënien, si dhe liritë politike dhe ekonomike – do të sjellë fillimisht një kosto ekonomike, dhe pastaj pashmangshmërisht edhe kosto politike. Kjo e fundit ndodhi të dielën e kaluar.
Shpjegimi i dytë, ka të bëjë me një ndryshim dramatik në ecurinë e opozitës së përhershme të Turqisë. Këtë herë, opozita arriti të tejkalojë Erdoganin dhe partinë e tij. Së pari, qendra e majtë e IYI, në aleancë me CHP-në nacionaliste të qendrës së djathtë, dolën më mirë se aleanca qeveritare në drejtim të tërheqjes së votuesve.
Në vendet ku kishte një kandidat të përbashkët nga rradhët e CHP, elektorati i partisë IYI votoi me shumicë për CHP, dhe anasjelltas. Në të kundërt, zgjedhësit e MHP-së e ndanë mbështetjen e tyre për kandidatët e AKP-së, veçanërisht në zonat metropolitane të Turqisë perëndimore. Aleanca e opozitës, pati ndërkohë një rezultat shumë të mirë, edhe për shkak të votimi taktik të elektoratit pro-kurd të HDP.
Një faktor edhe më të rëndësishëm, përbënin vetë kandidatët. Si në Ankara, ashtu edhe në Stamboll, opozita paraqiti kandidatë që ishin të gatshëm dhe të aftë të fitonin mbështetje jashtë bastioneve të tyre tradicionale. Në Ankara, Mansur Javash mori shumicën e votave nacionaliste. Në Stamboll, Ekrem Imamoglu, ishte në gjendje të merrte një pjesë të votës së konservatorëve. Ai e konsolidoi imazhin e tij si një udhëheqës në zhvillim, me menaxhimin e tij të mençur të krizës natën e zgjedhjeve, kur kandidati i AKP-së, ish-kryeministri Binali Yildirim, shpalli para kohe fitoren e tij.
Pasojat e fitores së opozitës në këto zgjedhje lokale, do të jenë të rëndësishme. Por ato duhet të vendosen në kontekstin e duhur. Përkundër kësaj pengese, Erdogan dhe AKP, mbeten forca dominuese në politikën turke. Të dielën, aleanca qeveritare mori 51 për qind të votës kombëtare. Por fitorja në këto zgjedhje lokale, do ta inkurajojë opozitën politike.
Ajo do të përfitojë nga kontrollimi i qeverive vendore, dhe i një pjesë të mirë të ekonomisë turke. Opozita ka tani në dorë drejtimin e qyteteve, që përbëjnë 65 për qind të PBB-së së vendit. Sfida e saj e menjëhershme, është të arrijë dhe tejkalojë standardet e ofrimit të shërbimeve, të arritura nga qeveritë lokale të AKP-së gjatë dekadave të fundit.
Në një periudhë më afatgjatë, ajo do të duhet të çimentojë aleancën e saj në nivel kombëtar, diçka që do të lehtësohet nga një model më gjithëpërfshirës i qeverisjes lokale, duke përfshirë politikat e bazuara në merita, për të zëvendësuar patronazhin e bazuar në ideologjinë e AKP.
Për Erdogan, sfida do të jetë tejkalimi i perceptimit të dobësisë, pas një humbje të madhe zgjedhore.
Shqetësimi i tij i menjëhershëm, do të jetë gjendja e ekonomisë. Fati i tij politik, do të varet nga ajo se sa shpejt mund ta rikthejë Turqinë në rrugën e rritjes së qëndrueshme. Rreziqet nuk janë të papërfillshme, pasi hapat sipërfaqësorë nuk do të mjaftojnë. Gjithashtu, do të nevojiten reforma të thella, për të trajtuar defiçitin demokratik të Turqisë dhe sundimin e ligjit në vend.
Zgjedhjet lokale, kanë treguar se megjithëse ka arritur një shkallë të jashtëzakonshme të centralizimit të pushtetit, Erdogan dhe AKP mbeten të prekshëm ndaj ndryshimeve ekonomike dhe politike, ashtu siç duhet të ndodhë në një demokraci normale.
Pra, në shumë aspekte, fituesi të dielën ishte imazhi i rendit demokratik në Turqi, si brenda dhe jashtë vendit. Pavarësisht se u ngarkua me probleme të mëdha, demokracia turke tregoi qëndrueshmërinë dhe elasticitetin e saj, dhe la të kuptohet se ka një të ardhme, përtej politikës populiste dhe përçarëse./“The Guardian” – Bota.al
