Holanda dhe Norvegjia janë dy vendet e fundit në zonën Shengen që kanë shpallur synimin e tyre për të rivendosur kontrollet kufitare. Kontrollet holandeze, të cilat do të fillojnë nga 9 dhjetori, do të zgjasin gjashtë muaj dhe u vendosën në kuadër të goditjes kundër imigracionit të parregullt të propozuar nga qeveria e udhëhequr nga Partia për Liri e Geert Wilders (PVV).

Norvegjia, megjithatë, vendosi të hënën më 11 nëntor të zgjasë kontrollet tashmë të vendosura deri më 1 dhjetor. Ministrja e Sigurisë Publike, Emilie Mehl, e justifikoi vendimin kryesisht për shkak të “kërcënimeve ndaj objektivave hebreje dhe izraelite”. Për momentin janë gjithsej nëntë vende që e kanë pezulluar Shengenin: Holanda, Norvegjia, Austria, Gjermania, Franca, Italia, Suedia, Sllovenia dhe Danimarka.

Por çfarë do të thotë rikthimi i kontrolleve kufitare dhe për sa kohë mund të bëhet?

Siç kujtoi zëdhënësja e Komisionit të BE-së, Anitta Hipper, pas njoftimit të Amsterdamit, rifutja e kontrolleve të kufirit të brendshëm në zonën Shengen duhet të miratohet në një mënyrë “të jashtëzakonshme” dhe të “kufizohet rreptësisht në kohë”. Shengen është zona e lëvizjes së lirë të njerëzve dhe mallrave, e cila na lejon të kalojmë lirshëm kufijtë në Evropë pa kaluar dogana dhe të udhëtojmë me avionë dhe anije thjesht duke treguar dokumentet e udhëtimit dhe pa pasur nevojë t’i nënshtrohen kontrolleve të dokumenteve nga policia.

Zona Shengen përfshin të gjitha vendet anëtare të BE-së – me përjashtim të Irlandës dhe Qipros – dhe gjithashtu përfshin Bullgarinë dhe Rumaninë të cilat janë pjesë e saj vetëm për kufijtë detarë dhe ajrorë, por ende jo për ato tokësore. Në zonën e tranzitit të lirë janë edhe Islanda, Lihtenshtajni, Norvegjia dhe Zvicra. San Marino dhe Vatikani janë anëtarë de fakto, edhe pse jo zyrtarisht.

Sipas Kodit të Shengenit, shtetet anëtare kanë fuqinë për të rivendosur përkohësisht kontrollet e kufirit të brendshëm në rast të një “kërcënimi serioz për rendin publik ose sigurinë e brendshme”, por rifutja duhet të zbatohet si një “masë e fundit” në “situata të jashtëzakonshme” dhe duhet “të respektojë parimin e proporcionalitetit”.

Kohëzgjatja e këtij rikthimi të përkohshëm është e kufizuar në kohë dhe varet nga arsyeja e thirrur nga qeveria që e ka krijuar atë. Kontrollet mund të kenë të bëjnë me kufijtë tokësorë dhe ajrorë dhe detarë. Për këtë të fundit do të thotë, për shembull, që kur marrim një fluturim drejt një vendi që ka mbyllur kufijtë, në ulje duhet t’i nënshtrohen një kontrolli dokumentesh nga policia kufitare. Për kontrollet e kufirit tokësor, do të thotë se do të ketë shumë më tepër pika kontrolli në rrugët që të çojnë në vendin në fjalë që do të kryejnë inspektime të rastësishme.

Janë tre raste në të cilat kontrollet kufitare mund të riaktivizohen.

E para është për të parandaluar rreziqet e lidhura me “ngjarje të parashikueshme”, dhe në atë rast kontrollet mund të rifuten për një periudhë maksimale prej gjashtë muajsh. Ky është rasti i motivimit të pretenduar nga Holanda, e cila ka dhënë si motivim “nivelin e lartë të migrimit të parregullt, kontrabandën e migrantëve dhe flukset e rëndësishme dytësore migratore”, të cilat kanë shkaktuar “presion të lartë dhe kumulativ në sistemin migrator, në veçanti për pritjen e azilkërkuesve”.

Gjermania dhe Italia dhanë arsye të ngjashme, me Berlinin që deklaroi se do të kishte “rreziqe sigurie të lidhura me migrimin e parregullt, të cilat rrisin kërcënimet serioze për rendin dhe sigurinë publike të paraqitura nga situata tashmë e tensionuar e pritjes së refugjatëve”, dhe Roma që foli për “rrezikun e aktivitete terroriste, të lidhura me turbulencat në Lindjen e Mesme dhe rrezikun e mundshëm të infiltrimit të terroristëve në flukset e parregullta migratore”.

Në fakt, motivimet duken thjesht politike. Nuk është rastësi që Gjermania rifuti kontrollet pas humbjes elektorale të pësuar nga socialdemokratët e kancelarit Olaf Scholz në zgjedhjet e Saksonisë dhe Turingisë, në të cilat pati avancimin e së djathtës radikale Alternativa për Gjermaninë (AfD).