Kur imagjinojmë shpërthime vullkanike, mendjet tona shpesh krijojnë imazhe të gjigantëve të njohur si mali Vezuv ose Shën Helena. Megjithatë, realiteti është se ka shumë më tepër vullkane aktive që fshihen nën sipërfaqen e Tokës sesa besohet zakonisht.
Vullkanologët madje paralajmërojnë se këto vrima të mbushura me magmë, shpesh të konsideruara si të fjetura ose të zhdukura, përbëjnë një kërcënim të rëndësishëm për shkak të potencialit të tyre për shpërthime masive. Më konkretisht, 800 milionë njerëz, sipas hulumtimeve, jetojnë pranë vullkaneve aktive. Megjithatë, në realitet, ekspertët vlerësojnë se ky numër mund të arrijë në qindra miliona qytetarë, të cilët mund të ekspozohen pa vetëdije ndaj shpërthimeve vullkanike.
Fjetja dhe realiteti i vullkaneve aktive
Një nga keqkuptimet më të mëdha rreth vullkaneve është koncepti i fjetjes. Shumë supozojnë se sapo një vullkan të pushojë së shpërthyeri për një periudhë të caktuar kohore, ai konsiderohet i fjetur ose i zhdukur. Megjithatë, ky klasifikim nuk merr parasysh natyrën dinamike të aktivitetit vullkanik. Vullkanet, në fakt, mund të qëndrojnë të fjetur për shekuj përpara se të riaktivizohen papritur me forcë shkatërruese.
Pra, në kundërshtim me këtë besim popullor, ka qindra vullkane aktive të shpërndara nëpër botë, që ziejnë në heshtje nën sipërfaqen e Tokës. Këta gjigantë të bezdisshëm mund të mos bëhen tituj, por ato përbëjnë një kërcënim të rëndësishëm për komunitetet dhe infrastrukturën e afërt. Vullkanologët theksojnë se përkufizimi i “aktive” shtrihet përtej frekuencës së shpërthimeve. Në vend të kësaj, ai përfshin potencialin e një vullkani për të shpërthyer bazuar në historinë e tij gjeologjike, emetimet e gazit, aktivitetin sizmik dhe tregues të tjerë.
Shenjat paralajmëruese
Në përgjithësi mendohet se ka rreth 1500 vullkane potencialisht aktive në mbarë botën, prej të cilëve rreth 500 kanë shpërthyer gjatë kohërave historike. Disa, si mali Etna në Itali dhe mali i Shën Helenas në shtetin Uashington, janë studiuar gjerësisht. Por vetëm një numër i kufizuar vullkanesh monitorohen fare, pjesërisht për shkak të mungesës së burimeve. Si rezultat, shumë shpërthime i befasojnë njerëzit – si vullkani Chaitén në Kilin jugor, i cili shpërtheu në mënyrë shpërthyese në vitin 2008 pas 9000 vjet heshtjeje, duke mbuluar qytetin e afërt të Chaitén me më shumë se një metër hi me baltë. Ky është edhe problemi. Vullkanet ndryshojnë ndërsa rriten. Dalja afatgjatë e magmës në koren e Tokës nga më poshtë ndryshon temperaturën dhe vetitë fizike të kores. Vullkanet më të rinj priren të shtrihen mbi një kore më të ftohtë që nuk mund të ruajë shumë magmë – vullkanet e vjetra kanë kore më të ngrohtë që mund të mbështesë sasi më të mëdha magmë, dhe kështu kanë tendencë të prodhojnë shpërthime më të mëdha me periudha më të gjata pushimi midis tyre. Me fjalë të tjera, një sistem i vjetër vullkanik duhet të jetë i qetë për një periudhë shumë më të gjatë kohore përpara se të konsiderohet i zhdukur. Një vullkan i madh dhe i rrezikshëm mund të jetë në një lloj gjendjeje vegjetative, magma e tij e fshehur shumë poshtë, pa u vënë re. Kjo magmë mund të migrojë shpejt në dhoma të cekëta dhe vullkani mund të shpërthejë.
Kjo është arsyeja pse ekspertët kërkojnë shenja paralajmëruese, edhe pse parashikimi i saktë i shpërthimeve vullkanike mbetet një sfidë. Këto shenja përfshijnë dridhjet sizmike, emetimet e gazit, deformimin e tokës dhe ndryshimet në aktivitetin hidrotermik. Monitorimi i këtyre sinjaleve mund të sigurojë informacion të vlefshëm mbi sjelljen e vullkaneve të shqetësuar dhe të ndihmojë në përpjekjet e paralajmërimit të hershëm.
Zbutja e kërcënimit
Në funksion të këtij kërcënimi të fshehur, duhen marrë masa parandaluese për të zbutur efektet e mundshme të shpërthimeve vullkanike. Kjo përfshin sisteme të fuqishme monitorimi, fushata arsimore publike dhe planifikim emergjent për komunitetet në rrezik. Hartat e rrezikut vullkanik, planet e evakuimit dhe strehimoret e emergjencës mund të ndihmojnë në minimizimin e viktimave dhe dëmtimeve të pronës në rast shpërthimi. Përveç kësaj, bashkëpunimi ndërkombëtar dhe shkëmbimi i njohurive midis vullkanologëve janë thelbësorë për vlerësimin e saktë të rreziqeve vullkanike në shkallë globale. Duke bashkuar burimet dhe ekspertizën, shkencëtarët në fund të fundit mund të kuptojnë më mirë dinamikën komplekse të sistemeve vullkanike dhe të përmirësojnë aftësinë e njerëzve për të parashikuar shpërthimet në mënyrë që të mbrohen prej tyre.
(BalkanWeb)
