Duhet një talent i madh edhe për t’u zhdukur. Në stinën e gjatë të qenies, zoti Milan Kundera (1929-2023) kishte zgjedhur të mos ishte. Ose jo deri në fund, jo plotësisht. Një emër i koduar në një citofon. Asnjë intervistë. Asnjë deklaratë. Asnjë shfaqje. Duket se për të marrë përgjigjen me telefon, telefonin e vjetër fiks, duhej zile me kod: fillimisht një, pastaj dy. Pastaj kapte telefonin. Por jeta është diku tjetër, siç na mësonte ai; është edhe diku tjetër – dhe atëherë ndoshta mjaftonte të prisje që ai të telefononte.

Kundera, me kohë, kishte zgjedhur të ekzistonte vetëm përmes fjalëve të shkruara. Si ato të romanit të fundit, “Festa e parëndësisë”, botuar dhjetë vjet më parë. Faqet e tij – shumë të lehta, padurueshmërisht të lehta – shfaqnin një shkëputje kurioze nga jeta, një urtësi ironike e një filozofi të lashtë. Një roman-traktat i pazakontë: ngatërrimi i rrëfimit me meditimin, ndalesat reflektuese. Personazhet – ai i quante heronj – vazhdimisht dialogojnë, përballen me njëri-tjetrin, përplasen. Për çfarë? Për jetën, për gjërat e vogla të jetës. Është një burrë që reflekton mbi kërthizat e zhveshura të vajzave. Është një mik i tij që mendon për pikturat e Chagall. Është një burrë tjetër që zbulon se nuk ka kancer. Një tjetër që është joshës serial tashmë në moshë të thyer.

Ata e shikojnë botën, e përshkojnë, mendojnë për të, me një shpërqendrim qesharak, sikur asgjë nuk mund të merret seriozisht deri në fund: «Në jetë njerëzit takohen, bisedojnë, diskutojnë, debatojnë, pa e kuptuar se i drejtohen njëri-tjetrit nga nga larg, secili nga një observator i vendosur në një vend të ndryshëm në kohë». Plaku Kundera i përshkruante personazhet e tij me një atmosferë argëtuese, si aktorë në një komedi, si kukulla. Asgjë nuk ndodh: është vetëm jeta që kalon, jeta e përditshme, mendimet e mira apo mizore që na përshkojnë. Ne jemi një turmë njerëzish anonimë të ndarë mes “kërkesëfaljeve”, atyre që jetojnë të dërrmuar nga ndjenja e fajit dhe atyre që sulmojnë dhe arrijnë t’i bëjnë të tjerët të ndihen fajtorë.

E pastaj? Çfarë ka vërtet rëndësi? Kërkimi, më shumë se sa i lumturisë, i një “humori të mirë e të përjetshëm” hegelian: e vetmja gjendje shpirtërore që ka kuptim të arrihet, përballë parëndësisë së gjithçkaje. Kundera nihilist? Aspak. “Parëndësia, miku im, është thelbi i jetës. Ajo është me ne kudo dhe gjithmonë. Është gjithashtu e pranishme aty ku askush nuk dëshiron ta shohë: në tmerre, në beteja të përgjakshme, në fatkeqësitë më të mëdha. Shpesh duhet guxim ta njohësh në kushte kaq dramatike dhe ta quash me emrin e vet”. Dhe mbi të gjitha, thoshte Kundera, duhet ta duash atë.

Ndoshta kjo është arsyeja pse ai shkroi atë apologji korale ndriçuese, në qendër të së cilës është historia befasuese e një funksionari stalinist që vuante nga prostata. Përballë këtij të gjori, mizoria e Stalinit bën një hap prapa deri në pikën që ai i jep një qyteti rus, emrin e “të padobishmit” zotit Kalinin. Parëndësia nuk e vret butësinë, përkundrazi. A nuk është kjo një arritje e madhe?

Për një intelektual çek të përjashtuar nga partia komuniste dhe të strehuar në Francë, duhet të ketë qenë në fakt heroike: një shenjë e një lirie mendore të padiskutueshme. Aftësia për të qëndruar pezull mbi detin e plumbit të ideologjisë për të mbrojtur ndjenjën e jetës minimale, konkrete – e përbërë nga trupa që prekin njëri-tjetrin, takohen, puthin, bëjnë dashuri. Ata kujtojnë dhe flasin, flasin e flasin. Ndonjëherë harrojnë. Ata harrojnë. Pastaj ndoshta mblidhen së bashku, dhe është e vështirë. Por disi edhe bukur: për sa kohë që shqisat janë vigjilente. Ndonjëherë ndizen.

Duhet guxim për të mos humbur një magjepsje sensuale në jetën që e quajmë përditshmëri. Dhe mbase ajo lehtësi e padurueshme e qenies, e cila është shndërruar brutalisht në një proverb, është më pak e arritshme, sesa na dukej në vitet e shkujdesura kur u publikua romani. Kundera i vërtit të gjitha fjalitë rreth detyrave të vogla të padurueshme, impotencës (fizike, seksuale, mendore), bllokimeve të frikës dhe anktheve që nuk mund t’i kapërcejmë. Supozon dhe na bën të supozojmë se dashuria – dashuria për jetën – mund, duhet të jetë “diçka e lehtë, diçka që nuk ka peshë”. / L’Espresso – Bota.al