Mbetje mijëvjeçare, thesare nga Antikiteti, artefakte nga Mesjeta: vendi është shkatërruar me ndërgjegje nga banditë që furnizojnë tregun botëror.

Rajoni i egër i Korçës në Shqipërinë juglindore është shtëpia e një qyteti antik të gjerë 20 hektarësh të quajtur Hija e Korbit, ose “Hija e Sorrës”. E braktisur, zona është lënë në duart e grabitësve të thesarit.

Kriminelët janë në kërkim të arit, argjendit apo pjesëve të rralla arkeologjike që mund të rishiten. Kudo në tokë gropat tregojnë vendet “viktima” të gërmimeve të paligjshme. Plaçkitësit kanë lënë pas vetëm copa qeramike antike si dëshmitarë. Problemi shqetëson seriozisht Rovena Kurtin, përgjegjëse e departamentit të parahistorisë në Institutin e Arkeologjisë në Tiranë, pasi vendi është aktualisht i paprekur nga gërmimet zyrtare.

Arkeologët ngrihen dhe akuzojnë gërmuesit klandestinë për shkatërrimin e trashëgimisë së paçmuar historike dhe kulturore. Dhe në këtë mënyrë edhe për të ushqyer një trafik veprash arti që nuk do të kufizohej në kufijtë e vendit të vogël ballkanik. “Ka njerëz nga të gjitha rajonet që dynden në vendngjarje”, tha për AFP Axhem Lagështari, një dëshmitar nga rajoni. Nga ana e tyre, arkeologët thonë për AFP se kanë vëzhguar gërmime të paligjshme në pothuajse të gjitha vendet arkeologjike në rajon. Këto janë të vendosura lart dhe për këtë arsye të vështira për t’u mbrojtur. Por mbi të gjitha, ato janë plot me nekropole, fortifikime apo mbetje që datojnë nga epoka e bronzit deri në mesjetën e lartë.

Në vitin 1980, më shumë se 600 monedha argjendi duke përfshirë një pjesë të Aleksandrit të Madh, ndoshta të varrosur në shekullin III para Krishtit, u zbuluan rastësisht. I ekspozuar në Muzeun e Bankës Kombëtare Shqiptare, thesari u ka dhënë ide gërmuesve klandestinë. “Ata po dëmtojnë vendin dhe po grabisin trashëgiminë”, ankohet Rovena Kurti, e cila është gjithashtu bashkë-drejtore e një misioni arkeologjik franko-shqiptar që punon në vend.

Një gërmadhë e rrënuar nga grabitësit

Natën, të armatosur me lopata dhe kazma, grabitësit gërmojnë. Dhe, sipas AFP, në rrjetet sociale ofertat e detektorëve “të arit, argjendit dhe sendeve me vlerë” janë gjithnjë e më të shumta. “Përtej fluturimeve, ato shkatërrojnë të dhënat shkencore duke nxjerrë objekte jashtë kontekstit mjedisor, gjë që i lejon arkeologët të kuptojnë historinë”, shpjegon Cécile Oberëeiller, ish-drejtore e misionit franko-shqiptar në Korçë.

Në verilindje të Tiranës, në Brrar, mbetjet e panjohura të një kishe të shekullit XI ose XII dhe gropat e hapura që shpërfytyrojnë vendin dëshmojnë për lakminë e grabitësve. Një gur varri i vetëm që daton nga viti 1201 është ruajtur në Kishën e Shën Mërisë, e cila teorikisht duhet të mbrohet nga statusi i saj si monument kulture. “Mund t’i japim çfarëdo emri, por në të vërtetë, aktualisht është vetëm një pre e rrënojave për grabitësit”, thekson Skender Muçaj, një arkeolog që lufton për të mbrojtur vendin nga i cili së shpejti nuk do të mbetet asgjë.

Popullata shpreh edhe keqardhjen për këtë grabitje në imazhin e Nora Braias: “Unë vij çdo të martë për t’iu lutur Zojës së Bekuar, ajo shpëtoi jetën e djalit tim të sëmurë por unë isha i pafuqishëm për të shpëtuar strehën e saj. Sipas AFP, toka është gërmuar rishtas nga njerëz me sa duket të etur për të kërkuar varre antike për gjëra për të shitur.

Një fenomen i përsëritur në Shqipëri

Ndërkohë, gërmuesit me qëllim të keq duket se veprojnë pa u ndëshkuar plotësisht. Shkencëtarët po bëjnë thirrje për masa të ashpra dhe një koordinim më të mirë midis policisë, autoriteteve lokale dhe autoriteteve kulturore për të parandaluar trafikimin e objekteve, shpesh nga bandat e organizuara.

Ministrja shqiptare e Kulturës siguron AFP se “ka përforcuar masat” për mbrojtjen e “trashëgimisë kulturore” dhe thotë se do të bashkëpunojë “me organizatat e tjera ndërkombëtare kundër trafikut të paligjshëm të mallrave kulturore”.

Në Shqipëri problemi i grabitjeve arkeologjike është i përsëritur. Në vitin 1997, në Courier de l’Unesco, organizata ndërkombëtare paralajmëroi për rreziqet që kërcënojnë trashëgiminë e vendit ballkanik. Asokohe, në rubrikat e revistës, Ylljet Aliçka vlerësoi koston e dëmit në rreth 800 mijë dollarë. Duke shtuar se “shumë komuna, kinema, muze janë shkatërruar”. Për më tepër, që nga viti 2006 shoqata amerikane RPM Nautical Foundation ka identifikuar rreth dyzet rrënoja përgjatë 450 kilometrave të bregdetit shqiptar. Një dhuratë nga perëndia për gërmuesit. Në vitin 2018, Neritan Ceka shpjegoi për AFP se “shumica e pasurive që qëndronin në një thellësi prej 20 deri në 30 metra janë zhdukur pothuajse tërësisht pa lënë gjurmë”.

Një përgjegjësi ndërkombëtare

E pamundur të vlerësohet vlera e tregut të plaçkitjes. Studiuesit janë të sigurt: objektet e vjedhura në Shqipëri nxisin trafikun ndërkombëtar dhe përfundojnë në ankande, muze apo koleksione private jashtë vendit.

“Është një luftë që Shqipëria nuk mund ta luftojë e vetme”, thotë arkeologu dhe ish-ministri i Jashtëm Neritan Ceka.

Për të përgjegjësinë e kanë edhe vendet e tjera që mbyllin sytë ndaj objekteve të ekspozuara në muze.

Aktakuza e fundit në Francë e Jean-Luc Martinez, ish-bosit të Luvrit, muzeut më të madh në botë, për një trafik të supozuar të antikave nga Lindja e Afërt dhe e Mesme, ka nxjerrë në dritë këtë lloj tregtie të paligjshme.

Arkeologu francez Pascal Darcque denoncon gjithashtu “praktikat e dyshimta të muzeve që furnizohen në (tregun e antikave) pa u shqetësuar seriozisht për origjinën e objekteve”. Sipas tij, pothuajse të gjitha objektet që dalin sot në treg janë të dyshuara apriori. “Duhet bllokuar shitja e tyre dhe nëse mund të përcaktohet origjina e tyre gjeografike, duhet të organizohet kthimi në shtetin në fjalë”, tha shkencëtari.

Raporton “BalkanWeb”