Regjisori Leka Bungo vë në skenën e teatrit të Vlorës shfaqjen “Profesionisti”. Pjesa që trajton përballjen tonë me të shkuarën komuniste, vjen edhe në Tiranë dhe është ndërtuar mbi figurat e Viktor Zhustit e Astrit Hasanit, një ish-punonjës sigurimi dhe një shkrimtari. Regjisori rrëfen shfaqjen dhe historinë e tij personale ndërsa shfaqja pritet të vijë edhe në Tiranë në shkurt.
“Kam një nostalgji për teatrin e Vlorës ku ka nisur jetën e skenës, ku kam vënë dikur një dramë të shkrimtarit Fatos Arapi. Në atë kohë isha jo më shumë se 25 vjeç dhe tani pothuajse në finale jam rikthyer në skenë. Kam punuar Liza Laskën, Albert Verrinë, Agim Shukën, Andon Qesarin, etj”, thotë Bungo, duke folur për një plejadë të artë aktorësh.
“Është një sallë e mirë dhe komode. Por skena është një furrë që kërkon shumë, sidomos në infrastrukturë e ndriçim. Jemi një grup që shpresoj të kemi bërë një punë të mirë”, thotë ai. Në një intervistë për “News 24” me gazetaren Fatmira Nikolli ai flet edhe për ata që përndoqën vetë Leka Bungon.
– Një Teatër i restauruar mirëpret një regjisor të njohur, e aktorë të njohur në një pjesë që në një farë mënyre, është një përballje e shqiptarëve me të shkuarën e tyre, edhe pse autori nuk është shqiptar. Raporti i intelektualëve me të shkuarën komuniste, raporti që kanë pasur me shërbimin sekret, me Sigurimin e Shtetit, përndjekjen, frikën, pezullin, të gjitha vijnë në një pjesë që është megjithatë jo fort e rëndë?
Është meritë e autorit që është dramaturg serioz me një vepër të arrirë. Në këtë vepër spektatori shqiptar gjen veten sepse problemet dhe mesazhet që vepra transmeton janë të lidhura shumë me problemet e kohës që jetojmë ne sot në Shqipëri, siç është hapja e dosjeve dhe një thirrje për brezin e ri për tu njohur me atë që pësuan prindërit e tyre për dekada me radhë. Përndjekja dhe terrori i Sigurimit të Shtetit dhe kjo ka qenë motiv që më ka shtyrë ta bëj këtë projekt që nuk është as dramë, por një pjesë që autori e quan komedi e trishtë, por që është komedi e zezë. Unë së bashku me aktorët kemi tentuar ta trajtojmë si një vepër psikologjike, e filozofike. Si një vepër jo të zhurmshme që ulërin mesazhet e saj, por që të përcjellim emocionet jemi munduar të përqendrohemi te një lojë reale. Një prej tyre, është miku im i hershëm, Viktor Zhusti, me të cilin kemi gjetur gjuhë të kuptueshme e kemi bërë edhe sherr artistik. Aktori tjetër, Astrit Hasani, që është në rolin e protagonistit dramaturgjik ka personalitet. Kemi aktorët Artan Islami, apo Matilda Avduli.
– Keni merak që publiku nuk do ta kuptojë?
Kam merak si do ta presë. Teatri është bërë shumë i lehtë, domethënë, peshkimi i veprave të lehta e të përcipta e kryesisht të natyrës groteske që tradhtojnë probleme pak sensuale me ca aktore pak të lakuriqta, janë bërë objekt i regjisorëve se është spekulim i lehtë dhe peshkohet spektatori. Kjo si shfaqje s’ka të përbashkët asgjë me to, përveç vërtetësisë së madhe dhe magjisë. Dialogu i mençur e të gjitha të tjerat janë jashtë.
– Megjithatë, ka një lloj zhveshjeje në këtë shfaqje. Dy personazhet kryesore, sa më shumë heqin veshjet e tyre skenike, aq më shumë zhveshin nga vetja dhe tregojnë jetët e tyre, problemet e tyre. Kjo ishte një gjetje regjisoriale, e zhveshjes si metaforë e rrëfimit, apo jo?
Ajo është e qëllimtë pikërisht për këtë që citova. Ajo është bërë që këta zhvishen përballë njëri tjetrit dhe duke përballur të shkuarën e tyre, emocionet që përcjellin në sallë, janë njerëzore dhe të vërteta dhe këtu, drama interesante që ka Lluka, ish agjenti i shërbimit të fshehtë, është dramë e vërtetë. Ai nuk është parë nga autori bardh e zi, ai është vizatuar nga autori me të gjithë penelat e mundshëm, i ngatërruar si çdo natyrë njerëzore.
Edhe drejtori i shtëpisë botuese, është i vizatuar me penelata shumë të vërteta nga autori.
Vepra që merr jetë sipas autorit në Beograd, unë e kam hequr prej aty dhe jam munduar të heq nga harta duke menduar se çdo kryeqytet, i ish vendeve të lindjes ku ka qenë regjimi komunist, është i njëjtë. Për mua s’ka ndryshim Tirana nga Bukureshti, Beogradi e Budapesti. Kjo dramë aludon bukur për atë që ndodhi pas përmbysjes së regjimit në vendet e lindjes dhe mendoj se është përshkruar e analizuar në mënyrë të mençur.
– Mënyra si keqkuptuam lirinë apo mënyra si keqmenaxhuar lirinë?
Kjo e dyta është e saktë. Mendoj se edhe autori këtu e ka dhe ai këtë godet me linjën e dytë që e ndjek. Nuk mund të mos theksoj dashamirësinë që gjetëm ne, që ishim të ftuar ne, duke nisur që nga kryetari i bashkisë së Vlorës që u bë shkas i kësaj vepre dhe deri te drejtori i teatrit dhe të gjithë prapavijën e teatrit. Zakonisht ka xhelozi por këtu ka qenë dashamirësi.
-Shohim në skenë dy botë që përplasen, bota e Hegelit, Aristotelit dhe është edhe bota e Leninit e Stalinit. Është mendimi bolshevik dhe mendimi i lirive perëndimore. Janë dy botë dhe dy kohë po ashtu që përplasen e vihen përballë. Pas 90-ës ne kemi pritur nga arti e teatri, veprat e filmat që të shërbejnë si skanerë të shoqërisë. Por, për shkak se elitat nuk u ndërruan, ka pasur ngecje. Ju jeni regjisor që e keni trajtuar të shkuarën, duke rrezikuar si me “Profesionistin”. Çfarë ju bën të jeni i shqetësuar për mendimin e shoqërisë mbi të shkuarën, të shkuarën e vazhdueshme? A është mbase shqetësimi që mund të ishit dënuar, ju çuan në Patos, mund të ishit dënuar përtej Patosit, apo është thjeshtë shqetësimi i një shqiptari që ka ditur ta kuptojë lirinë?
Mendoj se ky duhet të jetë shqetësim i artit në përgjithësi, jo i personazheve që merren me art në veçanti. Dhe në mënyrë të veçantë ajo që më preokupon, për krijuesit, është njohja e Shqipërisë nga themelet e saj. Shqipëria nuk ka nisur sot. Brezi i ri që nuk e ka përjetuar regjimin komunist që trajtohet në këtë vepër duhet të njihet me të, që jo vetëm të vlerësojë prindërit por të shohë gjëra makabre nga të cilat duhet të ruhet që të mos ndodhin më. Ky është sipas meje misioni i teatrit dhe këto janë motivet që më kanë nxitur për këtë projekt e për të tjera.
– Keni qenë ndonjëherë në rolin e një personazhi si ai drejtori i shtëpisë botuese që një ditë përballet me atë që e ka përndjekur?
Oh, po, po. Kam rast konkret. Dhe bërë mirë që ma kujtove se do të them diçka që është me humor, por shumë e këndshme dhe e vërtetë. Shumë vite kishin kaluar nga 1973-i, kur unë u godita…
– Dhe u çuat në Patos?
Po u çova në Patos. Kishin kaluar shumë vite dhe kam takuar në Tiranë një njeri, të cilin unë tmerrohesha kur e shihja. Ai ishte punonjës i degës së Punëve të Brendshme. Dilte gjithnjë me një çantë të zezë dhe unë, sa herë e shihja, gjithnjë pas 1973-it, kisha përshtypjen se në atë çantë me siguri ndodhen edhe prangat e mia. Dhe më ndodhte gjithnjë. Ky person, edhe kur u bë mbledhja, gjykimi për mua, ka qenë në sallë dhe unë thashë me vete “aha, sot qenka dita për mua”. Tani kjo nuk ka aq peshë, por këtë njeri pas më se 20 e ca vitesh nga ajo kohë kur u bë mbledhja për mua, e takova në një kafene në Tiranë. Isha me një mikun tim dhe ai i tha, “Po Lekën, e njeh?”. Ai u kthye dhe më pa. Dhe tha “Lekën? Po ç’kemi hequr unë dhe ky burrë më ‘73-in, varrit do ia tregojmë”.
– U ndatë si njerëz?
Patjetër. S’kish si të ndaheshim ndryshe. Shikoni, gjërat janë shpesh më komplekse edhe më të rafinuara se sa i mendojmë dhe i dëshirojmë ne dhe rrjedhin natyrshëm. Pra, unë personalisht skam pasur e as kam mendimin që mund të gjykohet një gardian burgu si kriminel. Unë kam gjykuar dhe e them me bindje se edhe sot, po të më thonë se “ky i ka rënë me dru filanit që ka qenë i dënuar”, unë them, se ai ka zbatuar ligjin, ka zbatuar urdhrin. Këtë unë nuk e gjykoj dhe nuk e dënoj. Ama, këtë gardian, i cili pasi e godet dhe thotë “ah” me qejf, unë këtë “ah-un” dënoj. Jo goditjen. Kjo është pjesë që duhet dënuar.
-Dhe meqë jemi te një pjesë që e sheh të kaluarën me sytë e ditëve tona. Ka një debat mbi filmat dhe artin e bërë para 90-ës. Çfarë duhet bërë me atë art?
Ai është art që duhet të jetojë derisa të jetojë celuloidi. Askush nuk k atë drejtën që ta cenojë. Nëse ka njerëz të cilëve, që nuk u pëlqen shumëçka në ato filma, e ndër ta, jam edhe unë, nuk kanë të drejtën ta djegin filmin. Mund ta mbajnë në sirtar, është puna e televizionit, nëse shoh një program dhe nuk më pëlqen, e ndërroj stacionin. Kjo bëhet edhe me ata filma, nëse dikush nuk i pëlqen, nuk i detyron njeri ta shohë me pahir. Ama ajo i takon historisë dhe ajo nuk mund të cenohet se po u cenua tani, do të ndodhë siç ka ndodhur më 1944, që u cenua dhe vazhdojmë ta cenojmë me mjete të reja e moderne bëjmë të njëjtin veprim arkaik, siç u bë më 1944. Kështu që unë mendoj se ata që gjykojnë nuk e kanë të drejtë.
