“Një foto mund të shërbejë si dëshmi, të përcjellë mesazhe, e ka impaktin e shpejtë dhe shkurton distancat kohore e fizike”, thotë kështu “i fundit i Mohikanëve” të imazhit, nga plejada e vjetër Petrit Kumi.

Fotografi ka lënë gjurmë të çmuara historike, nga periudha e pasluftës së Dytë Botërore e deri në ndërrimin e sistemeve, por imazhet e tij s’reshtin së foluri as në demokraci. Janë të paktë ata që e dinë se një nga momentet më pikante, që trazoi shtypin e politikën në fund të janarit të ’97-ës, është përjetësuar përmes objektivit të tij. Bëhet fjalë për rrahjen e bujshme të Edi Ramës, sot Kryeministër. Është diskutuar gjatë për të gjetur fajtorët, dikush akuzoi Berishën, të tjerë SHIKun, e mandej ish-kreu i PD-së, hodhi në valle një përplasje pasioni, por si ndodhi që vetë Rama i rrahur, si mos më keq, me grushte e mjete të rënda hekuri, pozoi përballë aparatit?

Ngjarja ka ndodhur në terrin e natës, Kumi kujton ende sot, 22 vite më pas trokitjet e forta në derë që “i trazuan” gjumin dhe përballjen me pamjen makabre të Ramës mbuluar në gjak, që i kërkonte ta fotografonte. Në rrëfimin e Petrit Kumit, Rama 33-vjeçar nuk shfaqet i frikësuar. Mandej në ikje, “rebeli” i gjakosur e ende i pamjekuar kujdeset të marrë me vete edhe negativët. Jo të gjithë, mesa duket, pasi siç Kumi tregon, arriti të ruajë një prej tyre. I befasuar, ndoshta edhe i tronditur nga gjithçka ndodhi, mjeshtri ndjek me sy largimin e Ramës.

Në makinë e priste një tjetër artist që errësira nuk e lejonte ta diktonte, emrin e të cilit Kumi do ta zbulonte më vonë. Kumi, teksa tregon historinë e fotos, prej së cilës, edhe në rrëfimet e Ramës ka kërkuar të mos përmendet si autor, zbulon se kjo nuk ishte hera e parë që fotografonte Ramën. Pas Kadaresë, ai do të shkonte në Francë për të fotografuar atë që do të ishte Kryeministri i ardhshëm.

Një tjetër foto që e lidh me të, është ajo me të atin, skulptorin e ndjerë Kristaq Ramën. Imazhi është jetësuar në Liqenin Artificial, në vitet ’90 dhe mjeshtri e ka quajtur “Bisedë mes brezash”. Ndoshta është edhe miqësia me të atin, që e bën Kumin të flasë me një lloj simpati për të, duke u shprehur me humor që “edhe atëherë sillej njësoj si sot”.

Zoti Kumi, pas hapjes së kufijve, ju nisët të gjurmonit jashtë ngjarje e personazhe që lidheshin me vendin tonë. Përpos Kadaresë, kë tjetër fotografuat përtej Shqipërisë?

Fillimisht shkova në Francë për të parë vendin dhe personazhi i parë që doja të fotografoja ishte Ismail Kadare. Çka e realizova. Mandej siç i thonë shprehjes “kush kërkon gjen”, e kështu herës tjetër u ndala te Rama. E gjeta me mikun e tij, pedagog të Arteve, Vladimir Myrtezainë.

Shumica e fotove tuaja, veçanërisht ato që rrëfejnë figurat politike arrijnë të bëjnë bujë e t’i rezistojnë kohës. A ka ndonjë të tillë edhe me Kryeministrin?

Ndoshta po. Kjo lidhet me një ngjarje të largët, atë të rrahjes së Ramës në ’97-ën. Flitet për foto, për të cilat i kam kërkuar vetë Ramës që mos të ma vendos emrin. Kujtoj se kish kaluar mesnata, kur dera trokiti fort. Ishte i gjithi i mbuluar në gjak dhe e hapi derën gati me zor. “Çfarë të ka ndodhur kështu?”, i thashë. Ai kërkonte foto si dokumentim të pamjes, asaj që kishte ndodhë.

Çfarë ndodhi më tej, ishte frikësuar nga ajo çfarë kishte ndodhur?

Jo, jo! Ai trokiti ashtu gati me forcë. “Ma hap derën”, thirri, si të qe shtëpia e vetë.

Kështu, fotot u bënë?

Fotot i realizova. Pra siç thashë, flitej për foto-dokument. Që ai të mund të thoshte: “Shiko si më kanë bërë”.

Ç’ndodhi më pas, qëndroi gjatë?

Nga dritarja, unë vura re se dikush po e priste në makinë. E pyeta se kush ishte në makinë. “S’ka ç’të duhet ty, një shoku im është”, m’u përgjigj. Më vonë mora vesh se kishte qenë artisti Vladimir Myrtezai. Ndenji thuajse dy orë, mandej rreth orës tre u largua. Në fund mori filmat. “Një e kam unë”, i thashë në ikje.

Me Ramën do të takoheshit dhe në 2013-ën, gjatë Panairit të Librit, ndërsa ju botonit albumin “Jeta përmes objektivit”, në faqen 172 të së cilit gjendet imazhi i Ramës me të atin?

Është e vërtetë, m’u drejtua me humor dhe më tha: “Po ti ç’bën këtu?” Kur u bë kryetar bashkie unë i pata thënë: “Shiko, mos më kërko më si ato foto”! (qesh) Pra, njohja me të niste prej kohës ku luante basketboll, të atin e kam pasur mik.

Filmimet gjatë ’90-ës me Ramizin, Kumi: Sigurimi m’i sekuestroi

Pavarësisht arritjeve dhe fotografisë së tij, e cila kapërceu kufijtë e bëri të “dorëzoheshin” edhe diktatorin e bashkëshorten e tij, në vitet e fundit të diktaturës, Kumi nuk do të mund t’i shpëtonte izolimit. Sot, në moshën 89-vjeçare, thotë se ajo ngjarje erdhi nga xhelozia e kolegëve. “Kishin deklaruar se gjatë kohës që isha drejtor i fotografisë në ATSH, kisha bashkëpunuar me Tanjug-un dhe “France Press”, diçka që as nuk mund të mendohej, mirëpo u bë shkas që të më hiqnin nga zyra. Bënë mirë që nuk më futën në burg se do ta konsideroja veten si të persekutuar dhe kjo s’është e vërtetë (qesh)”, thotë fotografi. Në vitet e fundit të komunizmit, fotografi do të filmonte të parët e Partisë, në një situatë reale, por jo shumë të favorshme për ta.

“Fjalimet false të Ramizit, mandej të tjerët, të gjithë të moshuar, me shkop, gati të përgjumur. Unë filmoja mbledhjet, por dikush më kishte sinjalizuar. Sigurimi m’i mori aparatet. Më bënin lloj-lloj akuzash, sikur kisha filmuar rreth e rrotull Parlamentit, kur kishin në dorë aparate e kamera e mund t’i kontrollonin që nuk kjo nuk ishte e vërtetë”, tregon fotografi. Sinjalizime, letra kundër tij do të mbërrinin edhe më herët te nëndrejtoresha e ATSH-së, Liljana Hoxha, e cila do ta paralajmëronte Kumin, edhe pse siç ai thotë, nuk kishte lidhje me akuzat. “Madje, lidhur me këtë ngjarje, vite më vonë do takoja dhe Liljana Hoxhën, e cila më tha miqësisht: “Ke qenë dhe do mbetesh artist i madh!”. -Po unë këtë kam dashur ta thoshe kur në atë kohë, tani e thonë të tjerë, –ia ktheva me humor (qesh), rrëfen Kumi. Izolimi bëri që të mos ishte i pranishëm fizikisht gjatë rrëzimit të bustit, edhe pse momentin do ta fiksonte nxënësi italian Stefano./Panorama