Çlirimi i Sirisë pritej prej kohësh, por ishte i papritur. Gjatë javëve të fundit, sirianët kanë përjetuar gamën e plotë të emocioneve njerëzore.
Në dy të Premtet e para pa Asad, miliona njerëz dolën në rrugë duke kënduar dhe për të thënë të vërtetat e ndaluara më parë. Kishte një prani të madhe të grave, të cilat gjatë viteve të luftës nuk ishin të dukshme. Të afërmit po takohen përsëri dhe po qetësojnë dhimbjen e tyre ndërsa qindra mijëra kthehen nga kampet e mërgimit, shkruan The Guardian.
Në të njëjtën kohë, miliona duhet të pranojnë më në fund se të dashurit e tyre janë torturuar deri në vdekje. Tani duket se shumica e 130,000 të humburve në burgjet e Bashar al-Assad janë të vdekur. Gjithashtu janë zbuluar dhjetëra varre masive.
Ndonëse po punohet për të zhvarrosur trupat nga varret masive, sirianët duket se po shikojnë nga e ardhmja.
Një faktor kyç që rrëzoi regjimin e Assad ishte disiplina e jashtëzakonshme dhe inteligjenca sociale e treguar nga koalicioni rebel i udhëhequr nga Hayat Tahrir al-Sham (HTS). Kur u bë e qartë se as të krishterët dhe as gratë e pambuluara nuk po përballeshin me ndëshkime në Aleppon e çliruar, se nuk kishte plaçkitje dhe se qytetet shiite që kishin pritur milicitë e huaja nuk po i nënshtroheshin sulmeve hakmarrëse, atëherë dhjetëra mijëra ushtarë të Asadit u ndjenë mjaft të sigurt për të dezertuar ose për të braktisur pozicionet.
Por disa ende ushqejnë dyshime të thella për udhëheqësin e HTS, Ahmed al-Sharaa, i njohur më parë si Abu Mohammed al-Jolani. Ai ka një karizëm të madhe, që mund të lehtësojë rrugën drejt një diktature të re, por, deri tani, shenjat janë më shpresëdhënëse se kaq. Sharaa është popullor pikërisht për cilësitë e tij jo diktatoriale.
Moderimi i HTS që nga fillimi i revolucionit në 2011 ka ardhur për shkak të nevojës për t’u pranuar nga shoqëria komplekse, multikulturore dhe e sigurt siriane. Sharaa nuk do të ishte këtu ku është sot nëse nuk do të kishte ndjekur një rrugë pragmatiste, dhe ai e di këtë. “Dikush që kapet fort pas ideve dhe parimeve të caktuara pa fleksibilitet, nuk mund të udhëheqë në mënyrë efektive shoqëritë ose të lundrojë në konflikte komplekse”, i tha ai CNN.
Të paktën deri më tani, Sharaa duket mjaft inteligjent për të kuptuar se as ai dhe as fraksioni i tij politik nuk mund të sundojnë vetë Sirinë. HTS luajti një rol kyç në çlirimin, por nuk ishte i vetmi lojtar.
Koalicioni i udhëhequr nga HTS ka siguruar të gjitha komunitetet sektare dhe etnike se të drejtat e tyre do të respektohen dhe ka lëshuar direktiva që nuk duhet të ndërhyhet në zgjedhjet e veshjeve të grave. (Në Idlib, HTS e ndaloi ofrimin e një policie fetare vite më parë) Të gjitha grupet rebele së shpejti do të shpërbëhen në favor të një ushtrie kombëtare profesioniste.
Mohammad al-Bashir është emëruar kryeministër i një qeverie kalimtare deri në mars 2025. Bashir ishte më parë kreu i “qeverisë së shpëtimit” në Idlib, e cila ishte e lidhur me HTS, por ishte teknokrate dhe mjaft e suksesshme në ofrimin e shërbimeve.
Deri këtu duket mirë, por ka nevojë për një gjithëpërfshirje më të madhe, veçanërisht në procesin e hartimit të një kushtetute të re. Përfshirja këtu nuk do të thotë vetëm pjesëmarrje simbolike ose kuota, por një lloj përfshirje praktike që do të sigurojë unitet dhe stabilitet.
Koalicioni i opozitës – i cili ka qenë aktiv për më shumë se një dekadë dhe mbulon një sërë fraksionesh, nga Vëllazëria Myslimane te liberalët – përmban individë të shquar që duhet të përfaqësohen në qeverinë e re, edhe pse mund të jenë të paaftë për shkak të mungesës së përvojës.
Sfidat më të mëdha për momentin, megjithatë, nuk janë të brendshme. Siria është çliruar nga Rusia dhe Irani, por pushtime të tjera mbeten. Siria verilindore është e pushtuar nga kompleksitetet e veta dhe nga luftërat e njerëzve të tjerë. Turqia dhe Partia e Punëtorëve të Kurdistanit (PKK) po përleshen. Milicitë e financuara nga Turqia të njohura për kriminalitetin e tyre kanë abuzuar dhe vrarë civilë. Kështu kanë bërë edhe Forcat Demokratike Siriane (SDF) të mbështetura nga SHBA-ja, një koalicion i dominuar nga PKK (jo “kurdët”, siç këmbëngulin ta quajnë komentuesit; kurdët sirianë janë po aq të ndryshëm politikisht sa kushdo tjetër).
Qeveria e re do të duhet të negociojë pakësimin e këtyre forcave kundërshtare. SDF po kërkon të shmangë një pushtim turk të Kobanit duke e shpallur qytetin një zonë të çmilitarizuar. Shpresohet se bërthama e PKK-së do të tërhiqet në bazën e saj në malet Kandil të Irakut, partitë kurde që ajo ndaloi do të jenë në gjendje të veprojnë përsëri dhe se kurdët do të lulëzojnë në një Siri post-arabe. Tashmë, Sharaa i ka siguruar se kjo do të ndodhë.
Një sfidë edhe më e rëndë është armiqësia e perëndimit. BE dhe SHBA nuk po heqin sanksionet ndaj Sirisë, megjithëse regjimi ka rënë, gjë që i bën ato sanksione “parandaluese” të paprecedentë.
Izraeli, i armatosur dhe i shfajësuar nga SHBA, Britania e Madhe dhe Gjermania, ka pushtuar akoma më shumë territor sirian dhe po bombardon inteligjencën si dhe objektivat ushtarake, me sa duket për të shkatërruar provat e bashkëpunimit me Asadin.
E ardhmja sigurisht që do të ndikohet nga fuqitë e huaja armiqësore, por populli sirian do të luajë rolin kryesor. Kjo sepse më 8 dhjetor përjetësia mori fund, statujat e tiranëve ranë dhe historia rifilloi.
