Për shkak të pozicionit të saj gjeografik, Turqia përfaqëson një pikë të rëndësishme tranziti për miliona emigrantë që shkojnë drejt Evropës. Por pas krizës së refugjatëve në kontinentin e vjetër në vitin 2015, vendi u bë një qendër pritjeje për ata që ikin nga luftërat dhe persekutimi falë kontributeve evropiane. Kontribute, të cilat, sipas një investigimi gazetaresk të kohëve të fundit, përdoren nga Ankaraja për të deportuar refugjatët sirianë dhe afganë në vendet e tyre të origjinës.
Dëbimet e detyruara me para evropiane
Le të bëjmë një hap prapa. Në vitin 2016, Brukseli dhe Ankaraja nënshkruan marrëveshjen BE-Turqi për migracionin, i ashtuquajturi Lehtësia për Refugjatët në Turqi: Bashkimi Evropian dha të paktën 11 miliardë euro për vendin e udhëhequr nga Rexhep Tajip Erdogan, i cili, në këmbim, u angazhua për të mbajtur kufijtë e mbyllur për ata që përpiqen të arrijnë në kontinentin e vjetër ilegalisht.
Aktualisht mbi 3 milionë refugjatë sirianë dhe afganë jetojnë në Turqi. Megjithatë, diçka ka ndryshuar vitet e fundit. Qeveria turke ka filluar të përdorë pjesën më të madhe të infrastrukturës së saj të financuar nga Bashkimi Evropian për të reduktuar numrin e azilkërkuesve që pret, duke grumbulluar dhe dëbuar me forcë sirianë, afganë dhe të tjerë që përballen me rrezik në vendet e tyre.
Kjo është ajo që del nga një investigim i Politico dhe tetë media të tjera ndërkombëtare në bashkëpunim me organizatën jofitimprurëse Lighthouse Reports. Raporti hedh dritë mbi modus operandi-n e ri të Turqisë, i cili detyron refugjatët sirianë dhe afganë të nënshkruajnë dokumente për një kthim vullnetar fiktive në Sirinë e shkatërruar nga lufta dhe në Afganistanin e kontrolluar nga talebanët. Shumica e 37 ish-të arrestuarve të intervistuar nga OJQ-ja dhe media ndërkombëtare “përshkruan se ishin detyruar ose ushtruar presion për të nënshkruar formularët e riatdhesimit vullnetar ose se kishin firmosur formularë për ta pa pëlqimin e tyre”.
E gjithë kjo, raportojnë mediat, ndodh në rrjetin e gjerë të qendrave të emigrantëve dhe me mjete të financuara nga Bashkimi Evropian. Refugjatët dhe azilkërkuesit vuajnë “rrahje të përhapura dhe sistematike”, “nuk kanë akses te avokatët” dhe jetojnë në “mbipopullim dhe kushte të këqija higjienike në qendrat e dëbimit të financuara nga BE në Turqi”, thuhet në një deklaratë nga Lighthouse Reports, sipas së cilës “Brukseli ka shpenzuar të paktën 213 milionë euro në qendrat e dëbimit në Turqi që nga viti 2007”. Këto janë para nga taksapaguesit evropianë, të cilët, pa dashje, financojnë keqtrajtime dhe dëbime të detyruara. Siç u tha në hetim, të arrestuarit raportuan torturë, neglizhencë dhe mohim të aksesit në objektet e financuara nga BE-ja, të dizajnuara për të përmirësuar kushtet e tyre. Por raportet e tyre, si ato të diplomatëve evropianë, u injoruan menjëherë.
Komisioni Evropian për Partneritete Ndërkombëtare, përmes zëdhënëses Ana Pisonero, ndërhyri pas publikimit të hetimit, duke deklaruar se “fondet e drejtuara nga BE për qendrat e riatdhesimit dhe sistemin e riatdhesimit vullnetar” në Turqi janë “plotësisht duke respektuar standardet ndërkombëtare dhe evropiane”. Zëdhënësja saktësoi gjithashtu se “të drejtat themelore dhe parimi i moskthimit duhet të respektohen gjithmonë në çdo vendim riatdhesimi dhe është përgjegjësi e autoriteteve turke të hetojnë çdo akuzë për parregullsi dhe ne i bëjmë thirrje që ta bëjnë këtë”.
Rreziqet për ata që deportohen
Hetimi gjithashtu dokumenton “dy vdekje të raportuara pas dëbimit nga Turqia: një ish-oficer i ushtrisë afgane u vra nga talebanët pasi u deportua në gusht 2023, raportojnë dy nga të afërmit e tij; ndërsa një burrë sirian u arrestua në një pikë kontrolli të regjimit dhe u vra në paraburgim në qershor 2024, thanë dy burime nga vendlindja e burrit.
Marrëveshja 8-vjeçare u prezantua nga autoritetet evropiane si një përpjekje e madhe humanitare për të ndihmuar refugjatët në vështirësi. Në vend të kësaj, shumë kritikë kanë vërejtur se marrëveshja, e financuar nga taksapaguesit evropianë, synon të reduktojë në minimum ardhjen e emigrantëve në kontinentin e vjetër, në këmbim të një shume të madhe që i jepet Turqisë, e cila nga ana tjetër i riatdheson në vendet e tyre të origjinës.
