Kromozomi Y, i cili luan një rol vendimtar në përcaktimin e seksit mashkullor tek njerëzit, po zvogëlohet. Gjatë 300 milionë viteve të fundit, ajo ka humbur 1,393 nga 1,438 gjenet e saj origjinale, me vetëm 45 gjene të mbetura. Sipas Jennifer A. Marshall Graves, një profesoreshë e shquar e gjenetikës Kormozomit Y “po i mbaron koha”. Nëse kjo prirje vazhdon, kromozomi Y mund të zhduket tërësisht brenda 11 milionë viteve, duke rritur frikën për të ardhmen e pasardhësve meshkuj dhe mbijetesën njerëzore.
Kromozomi Y, megjithëse më i vogël dhe përmban më pak gjene se kromozomi X, është thelbësor për zhvillimin e mashkullit. Ai mbart gjenin SRY , i cili nxit zhvillimin e indeve riprodhuese mashkullore. Meshkujt zakonisht kanë një kromozom X dhe një Y (XY), ndërsa femrat kanë dy kromozome X (XX). Pavarësisht nga madhësia e tij, funksioni i kromozomit Y është kritik në përcaktimin e karakteristikave mashkullore në embrion.
Ndërsa shqetësimet për fatin e kromozomit Y njerëzor rriten, një studim i ri i botuar në Proceedings of the National Academy of Sciences ka dhënë një farë shprese. Studiuesit kanë zbuluar se miu me gjemba, një specie brejtësish vendase në Japoni, ka evoluar një gjen të ri përcaktues të mashkullit pasi humbi plotësisht kromozomin e tij Y. Ky përshtatje mund të ofrojë njohuri se si njerëzit mund t’i mbijetojnë zhdukjes së mundshme të kromozomit të tyre Y.
I udhëhequr nga Asato Kuroiwa në Universitetin Hokkaido, studimi zbuloi se shumica e gjeneve të kromozomeve Y te minjtë me gjemba ishin zhvendosur në kromozome të tjera. Studiuesit identifikuan një dyfishim të vogël të ADN-së pranë gjenit SOX9 në kromozomin 3, i pranishëm në të gjithë minjtë meshkuj me gjemba, por mungon tek femrat. Ky dyfishim duket se aktivizon gjenin SOX9, duke marrë përsipër rolin e gjenit të munguar SRY në zhvillimin e mashkullit. “Humbja e kromozomit Y nuk ka qenë fatale për miun me gjemba; në vend të kësaj, ai është përshtatur duke gjetur një mënyrë alternative për të përcaktuar seksin,” zbulon studimi.
Aftësia e miut me gjemba për të mbijetuar dhe riprodhuar pa një kromozom Y sugjeron që njerëzit potencialisht mund të evoluojnë një gjen të ri që përcakton seksin nëse kromozomi Y do të zhdukej. Ky zbulim është i rëndësishëm sepse tregon se gjitarët mund të zhvillojnë mekanizma alternativë për përcaktimin e seksit, duke ofruar shpresë se edhe njerëzit mund të përshtaten me një ndryshim të tillë gjenetik.
Megjithatë, ky ndryshim evolucionar mund të ketë implikime të thella për evolucionin njerëzor . Shkencëtarët paralajmërojnë se zhvillimi i sistemeve të shumta të përcaktimit të seksit në popullata të ndryshme njerëzore mund të çojë në shfaqjen e specieve të reja njerëzore. “Ne mund të shohim ngritjen e disa llojeve të ndryshme njerëzore, secila me mekanizmin e vet unik për përcaktimin e seksit,” spekulojnë shkencëtarët, duke theksuar potencialin për shtigje të ndryshme evolucionare.
Rënia e kromozomit Y ka qenë një temë e debatit shkencor prej vitesh. Gjeni SRY, i cili u zbulua në vitin 1990, dihet se shkakton gjenin SOX9, një lojtar kyç në përcaktimin e mashkullit në të gjithë vertebrorët. SOX9 nuk ndodhet në kromozomet seksuale, por aktivizohet nga SRY, duke e bërë atë vendimtar për zhvillimin e mashkullit. Megjithatë, kromozomi Y njerëzor ka humbur rreth 900 gjene gjatë 166 milionë viteve të fundit, duke lënë vetëm 55 gjene aktive të mbetura. Kjo humbje ka çuar në shqetësimet se kromozomi Y mund të zhduket brenda disa milion viteve të ardhshme.
Ndërsa disa shkencëtarë argumentojnë se kromozomi Y mund të vazhdojë pafundësisht, të tjerë besojnë se zhdukja e tij është e pashmangshme. Mbijetesa e disa llojeve të brejtësve, si miu i nishanit dhe miu me gjemba, pa një kromozom Y, ofron një dritë shprese. Këta brejtës kanë arritur të përshtaten dhe të riprodhohen, duke sugjeruar që gjitarët, përfshirë njerëzit, mund të gjejnë mënyra alternative për të përcaktuar seksin.
Ndërsa potenciali që njerëzit të evoluojnë një gjen të ri që përcakton seksin ofron shpresë, ai gjithashtu paraqet rreziqe. Shfaqja e sistemeve të ndryshme për përcaktimin e seksit mund të çojë në një diversitet të konsiderueshëm gjenetik, duke rezultuar ndoshta në specie të reja njerëzore. “Një “luftë” e gjeneve seksuale mund të çojë në ndarjen e specieve të reja, gjë që është pikërisht ajo që ka ndodhur me molat dhe minjtë me gjemba,” paralajmërojnë shkencëtarët.
Në 11 milionë vjet, Toka mund të jetë shtëpia e disa llojeve të ndryshme njerëzore, secila me përbërjen e saj unike gjenetike. Përndryshe, zhdukja e kromozomit Y mund të ketë pasoja katastrofike, duke çuar potencialisht në zhdukjen e specieve njerëzore. E ardhmja mbetet e pasigurt, por zbulimi i mekanizmave alternativë për përcaktimin e seksit te gjitarët e tjerë jep një fije shprese se njerëzit mund të përshtaten dhe të mbijetojnë.
Zhdukja e mundshme e kromozomit Y është një shqetësim i rëndësishëm, por kërkimet e fundit mbi miun me gjemba ofrojnë shpresë se njerëzit mund të evoluojnë për të kapërcyer këtë sfidë. Ndërsa përballemi me një të ardhme të pasigurt, gjetjet e studimit hapin rrugë të reja për kërkime mbi përcaktimin dhe evolucionin e seksit. Ndërsa mundësia e shfaqjes së specieve të reja njerëzore është intriguese, ajo gjithashtu ngre pyetje të rëndësishme për të ardhmen e diversitetit dhe mbijetesës njerëzore.
(A.A/BalkanWeb)
